Selsebîl sözcüğü Kuran’ın cennetteki nimetleri tasvir eden pasajlarından birinde anılıyor. وَيُسْقَوْنَ فِيهَا كَأْسًا كَانَ مِزَاجُهَا زَنجَبِيلًا عَيْنًا فِيهَا تُسَمَّى سَلْسَبِيلً. “Orada zencebîl katkılı kâselerden içecek sunulur, orada selsebîl adlı bir pınar vardır.” (Dehr 17-18).
Arapçada daha önce duyulmuş bir sözcük değil, dolayısıyla yorumcular coşmuş, 1400 sene tartışacak malzeme çıkarmışlar. Arapçanın klasik sözlüğü olan Kamus, bu konuda farklı görüşler olduğunu belirttikten sonra, çeşitli kaynaklara göre sözcüğün “yumuşak (leyyin), sertlikten yoksun, boğazdan akan” anlamına geldiğini aktarıyor. Sibaveyh sıfat olarak almış ama anlamını açıklamamış. İbni Arabi sözcüğün sadece Kuran’da geçtiğini vurgulamış. Tefsircilerin piri sayılan İbn Abbas, sözkonusu suyun hançereden kayarak geçtiği için bu adı aldığını açıklamış. Tacül Arus sözlüğü, bir kaynağa istinaden, şarabın en tatlı ve yumuşak çeşidine selsebil denildiğini belirtmiş.
Hamdi Yazır selsebil kelimesinin ilk kez Kuran’da geçtiğini bildirmiş. 12. yy sözlükçülerinden Mecdeddin ibnül Esîr selsebil sözcüğünü Arapça selsel ile birleştirip bunun “soğuk su” anlamına geldiğini ileri sürmüş. İbn Kesir (14. yy) tefsirinde pınarın akışının düzgün ve kuvvetli olmasından ötürü bu adı aldığını savunmuş.
Türkçe Kuran meallerinin hemen hepsi sözcüğü özel isim kabul edip tercümeden kaçınmışlar. Sadece Abdülbaki Gölpınarlı hayal gücünü kullanmış, Allah’ın kelamına “şarıl şarıl akan, her yana giden, boğazdan kayan selsebîl kaynağı” diye katkıda bulunmuş.
Özetle, karanlıkta ıslık çalmışlar.
Koca Nöldeke ise, kendisinden beklenmeyecek bir sabırsızlıkla, sözcüğün hepten anlamsız olduğuna hükmetmiş.
“Sprenger has rightly observed that Muhammad makes a certain parade of these foreign words, as of other peculiarly constructed expressions; in this he followed a favorite practice of contemporary poets. It is the tendency of the imperfectly educated to delight in out-of-the-way expressions, and on such minds they readily produce a remarkably solemn and mysterious impression. This was exactly the kind of effect that Muhammad desired, and to secure it he seems even to have invented a few odd vocables, as ghislin (lxix. 36), sijjin (lxxxiii. 7,8), tasnim (lxxxiii. 27), and salsabil (lxxvi. 18). But, of course, the necessity of enabling his hearers to understand the ideas which they must have found sufficiently novel in themselves, imposed tolerably narrow limits on such eccentricities.”
“Cahil insanlar anlamını bilmedikleri esrarengiz kelimelerden etkilenirler, bu yüzden Muhammed bazen tuhaf sözcükler icat etmiş olabilir,” diyor.
Oysa Nöldeke Arapça kadar Aramicenin büyük alimidir, nasıl gözünden kaçmış anlamak mümkün değil.
*
Buyurun Jastrow, Aramice Sözlük, sf. 979: sil סִלְ ve sîllon סִילּוֹן “kanal, oluk, sulama kanalı (duct, pipe, gutter)”. Ve sf. 1514: şıbîl שְׁבִיל“yol, patika (path)”. İkincisi Arapça sebîl “yol” karşılığıdır, Aramice /ş/ Arapçaya her zaman /s/ olarak yansır. Yanyana getirince ne görüyoruz? Sil-şıbîl, oluk-yol. Yani tastamam Latince aquae-ductus çevirisi. Roma mühendisliğinin başta gelen harikalarından biridir, Akdeniz dünyasının her bucağını taştan su yollarıyla donatmışlar. Bizim Şirince-Selçuk yolunda bile var bir tanesinin kalıntıları.
7. yüzyıla geldiğinde belli ki bunların hatırası bile zayıflamış, kilometrelerce öteden temiz ve güzel içme suyu getiren kanallar ancak cennette bulunacak nimetlerden sayılır olmuş.
Maymunlar Cehennemi’nin son sahnesini hatırlıyor insan. Kumlara gömülü, asırlar once yıkılmış Manhattan’ın harabelerini bulurlar hani.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder