Şeytan, Melek ve Komünist-Nedim Gürsel

1951 doğumlu Nedim Gürsel ile benzerliklerimiz bir hayli fazla. Antep’te doğmuş olsa da benim memleketim olan Balıkesir 6 Eylül İlkokul’unda okudu. Bu yüzden romanlarında hep bir Balıkesir ayrıntısı olur; Şeytan, Melek ve Komünist’de de olduğu gibi. Galatasaray Lisesi mezunu ve bu da yatılı okul geçmişi konusunda yine benzeşmemizi sağlıyor. Balıkesir gibi yurt odaları ayrıntıları da romanlarına bir yerden mutlaka sızıyor. Teoloji konusunda agnostisizmi benimsemiş, yine benim gibi.  Bundan sonra memleketi terk etme ortak paydasında yine buluşuyoruz ama o Fransa’ya gidiyor ben Almanya’ya.  Ben doğduğumda o yeniden ülkeye geri dönüyor ama onu 12 Eylül karşılayınca tekrardan Fransa’ya gidiyor bana günden güne otoriter tutumunu arttıran AKP güzelliği “merhaba” deyince ben kalıyorum ya da kim bilir, belki ben de geri döneceğim Almanya’ya?

Nihayetinde bu kitabında da komünizme ulaşma yolunda devletlerin geçiş aşaması içerisinde birbirlerinden farklı şekilde pratize ettikleri komünizme gidiş yoluna eleştirel bakışta da benzeşiyoruz.   Kitabın içerisinde yer alan bütünden ayrı bir şekilde işlenmiş  eleştirilern hepsini  kabul etmiyorum elbette ama genel anlamda karanlık çağın içerisinde nasıl ki filozoflar kilisenin genel görüşüne uygun, sınırlandırılmış alanda düşünce üretmekle yükümlüydülerse soğuk savaş yıllarında komünist devletlerin yazar çizerlerine de bu açıdan gereğinden fazla ajitasyon üreticisi olarak bakıldığı, özgürlüklerine  ket vurulduğu sır değil.  Diyeceksiniz ki “iyiliğe, güzelliğe götürür, büyük amaca hizmet”  ve fakat görecesiniz ki 1200’lü yıllarda kilisenin de kendine has güzellik ve iyilik amaçları söz konusuydu.  Aslında bu tek taraflı bir sistem eleştirisi de değil, yüzyılın özetiydi. "Yirminci yüzyıl ne çok şey bekledi yazarlarında, şairlerinden, her biri aynı telden çalan düşünürlerinden. Hem kitap yazacak, türkü çağıracak, yol gösterip halkı aydınlatacaklar, hem de ruhların mühendisliğine soyunarak yeni bir düzen kruacaklardı.”

Belki rahatsız edici tek nokta büyük bir sırrı açığa çıkarırcasına bu basit gerçeğe çok fazla sayfa ayırması. Devam edersek eğer..

Nedir Gürsel ile memleket öncesi benzer hayalleri kurmuşuz belki ama o bunları bir bir gerçekleştirirken ben çok başka yolculuklara doğru yol aldım. Misal yazar  Saint Petersburg’da  Puşkin’in,  Dosteoyevski’nin peşine düşüyor, Charles Baudelaire’in arkasından Brüksel’e gidiyor. Ben ise Frankfurt maçı için Nürnberg’e,  Hertha ile Galatasaray maçı için Berlin’e, Gladbach maçı için Hoffenheim’a  diye giden başka keyifler için geziyorum. Ankara’da sıklıkla kesin gideceğim dediğim Trier’a ise adımımı atmıyorum,  annemlere çok yakın olan Bayreuth’a ise sadece gezmek için gidiyorum Niçe’ye selam çakmak yerine. Belki o bu yüzden yazar, ben değilim.

Sarbonne’da karşılaştırmalı edebiyat alanında tezini Louis Aragon ile Nazım Hikmet üzerine yazıyor. İşte Nazım’a yakından bakış burada başlıyor ve bu romanın bence yazılma amacı da yıllardır çeşitli alanlarda sıklıkla işlenmiş komünist rejimlerin özgürlük konusunda yaşadığı sıkıntılar değil de sanki Nazım Hikmet’e yakından bakınca keşfettiği ama dilinin söylemeye varmadığı ayrıntıları roman üzerinden işlemek olmuş gibi.

Bu romanı siyasal içeriği nedeniyle alıp okumanızı önermem zira ideal olmaktan uzak karakterlerin özgürlük konusunda yetersiz kaldığı aşikar olan sosyalist devletlerin zorbalığı eleştirisi çok oturmuyor.  Lakin Nazım Hikmet’in yaşamına farklı bir pencereden bakıp Berlin’in soğuk gecelerinde yaşanmış aşkı da karıştırarak güzel bir roman okumak isterseniz kesinlikle tavsiye olunur. 

Nazım Hikmet'in Yahya Kemal'e olan kızgınlığının içerisinde annesine olan ilişkinin içerisinden tutun da 7 yıldır yanında kaldığı ve adına tek satır şiir yazılmayan sevgilisi, doktoru Galina'nın dramına ve hatta memlekette bıraktığı eşi ve çocuğunun acısına eşcinsel bir karakterin raporları üzerinden çok iyi dokunuyor. Üzerine isterseniz Can Dündar'ın belgeselini de izerseniz eğer dönemin kahramanlarını canlı canlı görmek tam anlamıyla keyfinize keyif katacaktır ama önce roman sonra belgesel..