İlahiyat Fakültesinde tez yazan bir hanımefendi yazmış, Kuran'da Yahudi din alimleri için kullanılan 'ahbar' kelimesinin neyin nesi olduğunu sormuş. Kaynağı nedir? Yahudice midir?
Bilmiyordum. Merak ettim. Kaç aydır raftan pek indirmeye fırsat bulmadığım kitapları indirdim. Şunları buldum:
Hem İbranice hem Aramice xbr חבר (birleşmek, ilişmek, uymak, eşlik etmek, çift olmak) fiilinden xbar vexabrâ "1.bir şeyin eşi, yoldaşı, kardeşi, eşlik eden, refik, 2. öğrenci veya tilmiz, softa, din alimi" . İbranicede sesliyi izleyen bet harfi /v/ şeklinde söylenir, o yüzden sözcüğün İbranicesi xaver חָבֵר şeklinde telaffuz ediliyor. Klein'ın Etimoloji sözlüğüne göre "1. friend, associate, companion, 2. schoolmate, fellow student, 3. a scholar's title" imiş. Kastedilen şey acaba "associate professor" gibi bir sıfatken genel anlamda ilim adamlarına hitapta kullanılan bir deyim olmuş? Yoksa ilim ehline “yoldaş, bir yola bağlanan kişi” gibi bir kavram mı yakıştırmışlar? Emin olamadım.
Aynı kökten xavvâr "1. cinci, üfürükçü, 2. Zerdüşt rahibi" varmış. Yine aynı kökten bizim havra (Musevilerin dini toplantı mahalli) sözcüğümüzün esası olan xevrâ "dernek, cemiyet, birliktelik" anlamında.
Arapçada bu kökün eşdeğeri olan Hbr حبر kökü "güzel olma, güzellik" anlamına geliyor. İlk bakışta anlam ilişkisi yok gibi görünse de eski dillerin birçoğunda "güzellik" anlamına gelen sözcüğün "uymak, yakışmak" kavramından türetildiği düşünülürse mantık anlaşılıyor. Mesela Türkçe yahşi < yakşı = yakışan. Kozmetik sözcüğünden tanıdığımız Yunanca kosmê, “1. uyum, uygunluk, 2. güzellik.”
İslam literatüründe geçen Habr حَبر ve çoğulu aHbâr أحبار "Yahudi din bilgini" anlamında şüphesiz Aramiceden alınmış bir deyim, çünkü Hbr kökünün Arapçada kullanılan anlamıyla bir bağı yok. (İslamiyetin başlangıç döneminde İbranice ölü bir dildi; onunla yakın akraba bir dil olan Aramice, Yahudi ve Hıristiyanların ortak kültür dili idi. İbraniceden direkt Arapçaya alınmış olsa sözcük xawr veya xawar ve axwâr şeklini alırdı.)
*
Bunları yazınca acaba Ermenicede kullanılan axbar աղբար ("kardeş, yoldaş") bir Sami dilinden alıntı mıdır diye bir kurt düştü içime. Ama hayır, mümkün değil. Sözcüğün aslı eğbayr եղբայր ‘dır, genitiv eğbôrեղբօր. Hintavrupaca *bhratēr’in yansıması olduğu şüphesiz.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder