Uncia, okunuşu /unkia/, Latince “onikide bir” anlamına gelen bir sözcük. Roma’da standart tartı birimi olan libra’nın onikide biri uncia. Emperyal libre yaklaşık 320 gram olduğuna göre 27 gram eder. Standart uzunluk birimi olan ayağın onikide biri de uncia, yaklaşık 2,5 santim.
Bu birimler İngilizcede az değişiklikle günümüze dek gelmiş. Tartı birimi olan pound’un oniki değil onsekizde biri ounce, 28 gram kadar. Foot’un onikide biri olan inch halâ 2,5 santim. Birinci sözcük Ortaçağda Fransızcadan alınmış, uncia > unce > unse evrimi geçirmiş. İkincisi İngilizceye çok erken tarihte direkt Latinceden gelmiş, unkja > ynche > inch evrimine uğramış.
Yunancada genel kural olarak /nk/ sesi *gk* yazılır. Roma’nın Yunanca konuşulan doğu vilayetlerinde ugkia ούγκια diye yazılıp /ungia/ diye söylenen tartı birimi geç devirlere kadar kullanılmış. 14. yüzyıla ait Ceneviz kayıtlarında bir Rodos ungia’sı 29,7 gram görünüyor. (Schilbach, Byzantinische Metrologie, s. 208; faydalı bir eser, İstanbul’da Kubbealtı Fotokopi’de kopyasını bulup almıştım.)
Bizans Suriyesinde kullanılan Süryanice biçim unḳiyyā veya uḳiyyā imiş, her iki yazıma da rastlanıyor. Niceliği hakkında bir bilgim yok. Ama Arapçada “bir Suriye tartı birimi” diye geçen uḳiyya اوقيّة klasik dönem Arap kaynaklarında yaklaşık 320 gram olarak görünüyor. Yani bir şekilde unkia’nın adı libreye transfer edilmiş. Nedenini bilmiyorum.
Osmanlıcada her zaman uḳiyye veya vuḳiyye ve vaḳiyye diye yazılmış, ama daha Meninski zamanında, yani 1680’lerde, halk dilinde oka veya okka diye söylenirmiş. Meninski sözlüğü iki libre, yani o devir için yaklaşık 640 gram diyor. 1900 yılında Kamus-ı Türki 1283 gram eşdeğeri olduğunu söylemiş, ki dört Roma libresi eder, katlana katlana gitmiş meret.
Benim çocukluğumda pazarcılar okkayı hala tek tük kullanırdı, birbuçuk kilo diye bilirdik. Aşağı yukarı 1960-65 yıllarında büsbütün tarihe karıştı.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder