C neden C oluyor da K veya S olmuyor?

Birileri sordu ben de cevapladım.

Latice C harfinin orijinal değeri /k/dir. Fenikece ve Aramice kaph כharfinin sağa doğru yazılmış halidir. Yunanca kappa ( Κ ) ve Arapça kef ( ك ) eşdeğerdir. Arapça harf esasen sola dönük kepçe iken, üst tırnağı zamanla uzamıştır. Yunanca harf esasen sağa dönük kepçe iken arkasına fazladan bir dikey hat eklenmiştir. Kaph/kaphâ zaten “çanak” veya “kepçe” demektir. Sola doğru yazılan alfabelerde sola, sağa doğru yazılan alfabelerde sağa bakar.

Emperyal dönem halk Latincesinde ince ünlülere bitişen /k/ sesi palatalize edilir. Yani artikülasyon noktası art damaktan ön damağa doğru kayar. Sebebi basittir. /Kitap/ yerine /çitap/ deyin anlarsınız. /e/ ve /i/ gibi ince sesliler ağzın ön kısmında telaffuz edildiğinden, buna bitişen /k/ sesinin kapanma noktası da doğal olarak öne kayma eğilimi gösterir. İtalya lehçesinde sonuç /ç/ sesidir: /kesar/ > /çezar/. Kuzey Fransa ve ona bağlı Batı Germen lehçelerinde, daha karmaşık bir süreç sonunda /kesar/ > /tsezar/ görülür. Fransızcada /ts/ sesi 9. yüzyıla doğru çözülerek /s/ halini almıştır. Dolayısıyla Franszıcada (ve onu taklit eden İngilizcede) /kesar/ > /sezar/ olur.

Sonuç olarak Latin alfabesindeki C harfi, e ve i seslerinden evvel İtalyancada /ç/, Fransızca ve İngilizcede /s/, Almancada /ts/ telaffuz edilir. Alfabeyi Almanlardan alan Leh, Çek, Macar, Hırvat ve Sloven dillerinde ise C harfi her koşulda /ts/ okunur; /k/ sesi için tutarlı bir şekilde K harfi kullanılır. 1913’te İstanbul’da icat edilen modern Arnavut alfabesi de aynı yolu izler.

Yeni Türk alfabesinde C harfinin değeri neden /dʒ/ olmuş? Emin değilim. Sanırım Balkan dillerinde var olan /ts/ sesi Türkçede olmadığından, buna karşılık Türkçede yaygın olan /dʒ/ sesinin Batı alfabelerinde tatmin edici bir simgesi bulunmadığından, işlevsiz kalan C harfi oraya yakıştırılmış.

Bir olasılıkla Yeni Türkçe Ç harfi Arnavut alfabesinden alınırken, aynı harfin kuyruksuz halinin de, aynı sesin ötümsüz (“yumuşak”) halini belirtmesi uygun görülmüş. Ki bence de mantıklı bir yol.